Exproof ekipmanlar ; sahada patlayıcı ortam meydana gelme ihtimali olan, tehlike durumunda bulunan insanları ikaz etmek ve patlayıcı ortamın alev alma ihtimalini ortadan kaldırmak için sahada kullanılır. Bu durum düşünüldüğünde, exproof ekipmanların periyodik kontrolü son derece önem arzetmektedir.

Genellikle ex ekipmanlar ile yangın tesisatı sistemleri karıştırılır. Yangından korunma önlemlerinin alınmış olması patlayıcı ortam için yeterli önlemler alındığı anlamına gelmez. Yangın ile patlama kıyaslandığında yangının bir süreç olmasından dolayı yangın çıktığında yangından korunma ekipmanlarıyla(yangın dolabı, ysc , sprinkler vb )  müdahale edilir fakat patlayıcı ortamlarda örneğin bir gevşek bağlantı yüzünden ark olayı ile patlama gerçekleştiğinde yaralanma veya ölüm  gibi geri dönüşü olmayan hasarlara neden olabilir. Bu sebeple exproof  ekipmanların kurulumunda, seçiminde, onarım  ve muayene  işlemlerinde liyakatli personellerin yapıyor olması gerekmektedir.

Exproof Ekipmanların Periyodik Muayenesi

Patlayıcı ortamın tehlikeli duruma gelmesi için üç ayrı durumun bir araya gelmesi gerekmektedir. Bunlar patlayıcı madde, hava ve ateşleme kaynağıdır. Exproof terimi, explosion ve proof kelimeleri ile oluşturulmuş olan bir terimdir ve patlamadan korunma manasına gelmektedir. Ex ekipmanların IEC 60079-17:2013 standardına göre muayene ve bakımları yapılmalıdır. Exproof ekipmanlar; havacılık saha merkezleri, kimyasal tesisler, madenler, dolum tesisleri, un fabrikaları gibi gaz ve toz bulunan ortamlarda patlama riski yüksek  sahalar ya da üretim merkezlerinde kullanılır. İhtiyaç halinde yeterli düzeyde koruma sağlaması için ise exproof ekipmanların periyodik kontrolü işleminin yapılması gerekir.​

Exproof ekipmanlarda; kurulum sırasındaki uygunsuzluklar, yanlış ekipman seçimi ya da ekipman bakım işleminin aksatılması, yanlış bakım yapılması gibi nedenler, ekipmanın yeterli düzeyde koruma sağlamasının önüne geçebilmektedir. Exproof ekipmanların periyodik muayenesi sonucunda ekipmanların koruma seviyesi, topraklama tesisatı uygunluğu, ekipman grubu, sıcaklık sınıfı, ekipman sızdırmazlığı ve elektrik tesisatı uygunluğu  gibi hususlarda uygunsuzluklar tespit edilelebilir. Bu uygunsuzluklar ise ekipmanın yeterli düzeyde koruma sağlaması yani ex ekipman olma özelliğini yitirmesi anlamına gelebilmektedir. Ex ekipmanın TS/EN/IEC 60079-14 standardına göre montajı yapılır. TS/EN/IEC 60079-17 standardına göre bakım ve muayenesi gerçekleştirilir. ve TS/EN/IEC 60079-19 standardına göre tamir ve onarımı gerçekleştirilir. Ex ekipman kurulum, muayene ve onarım işlemlerini cihaz standartlarına bilen  ekip ile  gerçekleştirilmesi gerekir. Exproof ekipmanın kurulum, bakım ve onarım işlemlerinde ex ekipmanın durumunun değerlendirilmesi amacı ile TS EN 60079-17 standardına göre yapılan risk değerlendirmeleriyle belli periyotlarda görsel muayene, yakın muayene ve detaylı muayene işlemi gerçekleştirilmelidir. Ex ekipman muayenesinde Patlamadan Korunma Dokümanındaki veriler ve ortam koşulları göre ekipmanın uygunluğu da kontrol edilir.​

Ex Ekipman Seçim Kriterleri

​1. Zonların (Muhtemel Patlayıcı Bölgelerin) Belirlenmesi

​ ATEX 153’e göre muhtemel patlayıcı bölgeler patlayıcı ortamdaki yanıcı maddeye göre Toz ve Gaz olmak üzere 2 ye ayrılır.

Gaz Patlayıcı Bölgeler

​Gaz, buhar veya sis halinde yanıcı maddelerden oluşan hava karışımı içeren patlayıcı  ortamın oluşma sıklığına göre üçe ayrılır.

​Zone 0 (Sürekli veya uzun sürelerle ya da sık olarak bulunduğu durum)
Zone 1 (Normal çalışma sırasında arada bir oluşması muhtemel durum)
Zone 2 (Normal çalışma sırasında oluşması muhtemel olmayan, ancak oluşursa sadece kısa bir süre süreceği durum)
Zone 20 (Sürekli veya uzun sürelerle ya da sık olarak bulunduğu durum)
Zone 21 (Normal çalışma sırasında arada bir oluşması muhtemel durum)
Zone 22 (Normal çalışma sırasında oluşması muhtemel olmayan, ancak oluşursa sadece kısa bir süre süreceği durum.)

Toz Patlayıcı Bölgeler

Havada yanıcı toz bulutu halinde patlayıcı bir ortamın oluşma sıklığına göre 3’e ayrılır.

​ ​2. Kullanılacak Ex Ekipmanın Kategorisinin ve Koruma Sınıfı Uygunluğu

Aşağıdaki gösterilen tabloda ekipman kategorisi, cihazların koruma sınıfı ve cihazların kullanılabileceği zone yer almaktadır.

Ex ekipman kategorisi başta yeraltı “I” ve yer üstü “II” olmak üzere 2 ye ayrılır. Yeraltı kategorisi Madencilik “M”; Yerüstü kategorisi ise Gaz “G” ve Toz “D” ortam olarak gösterimi sağlanır. Gaz yanıcı madde ortamları için cihaz kategorileri 1G, 2G ve 3G; koruma seviyeleri de Ga, Gb ve Gc olmak üzere üçe ayrılır. 1G (II 1G)  kategorisinde ve Ga koruma sınıfında üretilen cihazlar yerüstü zonelarda  kullanılır. Benzer şekilde toz yanıcı madde ortamları için cihaz kategorisi 1D, 2D ve 3D; koruma seviyeleri 1D, 2D, 3D olmak üzere üçe ayrılır. 1D (II 1D) kategorisinde ve Da koruma sınıfında üretilen cihazlar yerüstü zonelarda kullanılır. Madencilikte cihaz kategorisi M1 (I M1) ve M2 (I M2) ile koruma sınıfı Ma ve Mb olmak üzere 2’ye ayrılır. M1 kategorisindeki cihaz koruma seviyesi çok yüksek olduğundan patlama riski oluştuğunda enerjisinin kesilmesine lüzum yoktur fakat M2 kategorisindeki cihazlar koruma sınıfındaki cihazların enerjisinin kesilmesi zorunludur.

Ex Ekipmanın Kategori ve Koruma Sınıfı

​ ​3. Patlama Grubu Belirlenmesi

Patlama grupları Madencilik (I), Gaz (IIA, IIB ve IIC) ve Toz (IIIA, IIIB ve IIIC) patlayıcı ortamları olmak üzere temelde üçe ayrılır. Patlama grupların ortamdaki maddenin yanıcılığıyla veya tutuşabilirliği ile ilgilidir.

Patlama grubu I, maden gazı (kömür tozu ve metan içeren ortamlar) tehlikesi olan madencilik uygulamalarına yönelik elektrikli cihazları kapsar.

Patlama grubu II, gaz ortamda kalan tüm patlama tehlikesi olan ortamlar içindir. Bu grup IIA, IIB ve IIC olarak ayrılır. Bu alt bölümler, dahili bir tutuşmanın farklı şekillerde aktarılmamasına ve gazlar ile buharların tutuşabilirliğine bağlıdır. IIC olarak sınıflandırılan bir ekipman, her türlü gazı veya buharı kapsar.

Patlama grubu III, patlayıcı toz olan ortamlar içindir. Bu grup IIIA, IIIB ve IIIC olarak ayrılır. IIIA yanıcı ve uçucu tozları, IIIB iletken olmayan toz (Elektrik özdirenci >10^3 ohm) ve IIIC iletken tozları (Elektrik özdirenci ≤10^3 ohm) patlama gruplarından oluşur. IIIC olarak sınıflandırılan bir ekipman, her türlü tozu kapsar.

Ex Ekipman Patlama Grupları

​ ​4. Sıcaklık Sınıfı ve Maksimum Yüzey Sıcaklığının Belirlenmesi

Patlayıcı gazlar veya tozlar statik ile patlayabildikleri gibi, ortamdaki aletlerin yüzey sıcaklıklarından etkilenip alevlenebilir. Bu yüzden patlayıcı ortamda kullanılan cihazların yüzeyinde oluşabilecek maksimum sıcaklık önem arzeder. Patlama grubu II’de (Gaz Grupları) kullanılan ex ekipmanlar için Patlama grubu ve Sıcaklık Sınıfı  III’te (Toz Grupları) kullanılan ex ekipmanlar için Maksimum Yüzey Sıcaklığı ifadeleri kullanılır. Patlama grubu II’deki elektrikli cihazlar, yanıcı ortamla temas halindeki maksimum yüzey sıcaklıklarına göre altı sıcaklık sınıfına ayrılmaktadır. Yanıcı gazın tutuşma sıcaklığı, daima maksimum yüzey sıcaklığından daha yüksek olmalıdır. T6 olarak sınıflandırılan bir ekipman, her türlü gaz veya buharı kapsamaktadır.

Toz gruplarında ortama göre maksimum yüzey sıcaklığı seçmek için toza ait iki sıcaklık değerlendirmesi yapılması gerekir. Birinci sınır değer mevcut tozun minimum tutuşma sıcaklığının 2/3’ üne eşittir, ikinci sınır değer mevcut tozun minimum parlama sıcaklığı eksi 75 Kelvin yapılarak elde edilir. Bu iki sıcaklıktan küçük olanı sınır sıcaklığı olarak kabul edilir ve seçilecek olan cihazın maksimum yüzey sıcaklığının bu değerden küçük olması gerekir.

Yukarıda bahsedilen seçim kriterlerine ek olarak tozlu ortam var ise toz filmi veya toz bulutunun minimum patlama sıcaklıkları ile ateşleme enerjileri belirlenir. Harici etkiler ve ortam sıcaklıkları vb. koşullarda değerlendirilerek Ex Ekipman seçimi yapılır.

Exproof Ekipmanların Periyodik Muayenesi Yasal Mevzuatdaki Yeri

Exproof ekipmanların periyodik muayenesi ve denetim sürecinde, “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik(94/9/AT)”, “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik”, “Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği”, “Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği” bölümlerinde vardır.​

Firmamız, ilgili mevzuat ile ilgili patlayıcı ortamlarda tesis ve işletmelerdeki exproof ekipmanların periyodik kontrolü işlemi konusunda çözümler sunmaktadır. Sizlerde bu hususta uzman destek almak için  bizim ile iletişime geçebilirsiniz.